Một số bài thơ Iosif Aleksandrovich Brodsky

Большая элегия Джону ДоннуДжон Донн уснул, уснуло всё вокруг.Уснули стены, пол, постель, картины,уснули стол, ковры, засовы, крюк,весь гардероб, буфет, свеча, гардины.Уснуло всё. Бутыль, стакан, тазы,хлеб, хлебный нож, фарфор, хрусталь, посуда,ночник, бельё, шкафы, стекло, часы,ступеньки лестниц, двери. Ночь повсюду.Повсюду ночь: в углах, в глазах, в белье,среди бумаг, в столе, в готовой речи,в её словах, в дровах, в щипцах, в углеостывшего камина, в каждой вещи.В камзоле, башмаках, в чулках, в тенях,за зеркалом, в кровати, в спинке стула,опять в тазу, в распятьях, в простынях,в метле у входа, в туфлях. Всё уснуло.Уснуло всё. Окно. И снег в окне.Соседней крыши белый скат. Как скатертьеё конёк. И весь квартал во сне,разрезанный оконной рамой насмерть.Уснули арки, стены, окна, всё.Булыжники, торцы, решётки, клумбы.Не вспыхнет свет, не скрипнет колесо...Ограды, украшенья, цепи, тумбы.Уснули двери, кольца, ручки, крюк,замки, засовы, их ключи, запоры.Нигде не слышен шёпот, шорох, стук.Лишь снег скрипит. Всё спит. Рассвет не скоро.Уснули тюрьмы, зАмки. Спят весысредь рыбной лавки. Спят свиные туши.Дома, задворки. Спят цепные псы.В подвалах кошки спят, торчат их уши.Спят мыши, люди. Лондон крепко спит.Спит парусник в порту. Вода со снегомпод кузовом его во сне сипит,сливаясь вдалеке с уснувшим небом.Джон Донн уснул. И море вместе с ним.И берег меловой уснул над морем.Весь остров спит, объятый сном одним.И каждый сад закрыт тройным запором.Спят клёны, сосны, грабы, пихты, ель.Спят склоны гор, ручьи на склонах, тропы.Лисицы, волк. Залез медведь в постель.Наносит снег у входов нор сугробы.И птицы спят. Не слышно пенья их.Вороний крик не слышен, ночь, совиныйне слышен смех. Простор английский тих.Звезда сверкает. Мышь идёт с повинной.Уснуло всё. Лежат в своих гробахвсе мертвецы. Спокойно спят. В кроватяхживые спят в морях своих рубах.По одиночке. Крепко. Спят в объятьях.Уснуло всё. Спят реки, горы, лес.Спят звери, птицы, мёртвый мир, живое.Лишь белый снег летит с ночных небес.Но спят и там, у всех над головою.Спят ангелы. Тревожный мир забытво сне святыми - к их стыду святому.Геенна спит и Рай прекрасный спит.Никто не выйдет в этот час из дому.Господь уснул. Земля сейчас чужда.Глаза не видят, слух не внемлет боле.И дьявол спит. И вместе с ним враждазаснула на снегу в английском поле.Спят всадники. Архангел спит с трубой.И кони спят, во сне качаясь плавно.И херувимы все - одной толпой,обнявшись, спят под сводом церкви Павла.Джон Донн уснул. Уснули, спят стихи.Все образы, все рифмы. Сильных, слабыхнайти нельзя. Порок, тоска, грехи,равно тихи, лежат в своих силлабах.И каждый стих с другим, как близкий брат,хоть шепчет другу друг: чуть-чуть подвинься.Но каждый так далёк от райских врат,так беден, густ, так чист, что в них - единство.Все строки спят. Спит ямбов строгий свод.Хореи спят, как стражи, слева, справа.И спит виденье в них летейских вод.И крепко спит за ним другое - слава.Спят беды все. Страданья крепко спят.Пороки спят. Добро со злом обнялось.Пророки спят. Белесый снегопадв пространстве ищет чёрных пятен малость.Уснуло всё. Спят крепко толпы книг.Спят реки слов, покрыты льдом забвенья.Спят речи все, со всею правдой в них.Их цепи спят; чуть-чуть звенят их звенья.Все крепко спят: святые, дьявол, Бог.Их слуги злые. Их друзья. Их дети.И только снег шуршит во тьме дорог.И больше звуков нет на целом свете. Но чу! Ты слышишь - там, в холодной тьме,там кто-то плачет, кто-то шепчет в страхе.Там кто-то предоставлен всей зиме.И плачет он. Там кто-то есть во мраке.Так тонок голос. Тонок, впрямь игла.А нити нет... И он так одинокоплывёт в снегу. Повсюду холод, мгла...Сшивая ночь с рассветом... Так высоко!«Кто ж там рыдает? Ты ли, ангел мой,возврата ждёшь, под снегом ждёшь, как лета,любви моей?.. Во тьме идёшь домой.Не ты ль кричишь во мраке?» - Нет ответа.«Не вы ль там, херувимы? Грустный хорнапомнило мне этих слёз звучанье.Не вы ль решились спящий мой соборпокинуть вдруг? Не вы ль? Не вы ль?» - Молчанье.«Не ты ли, Павел? Правда, голос твойуж слишком огрублён суровой речью.Не ты ль поник во тьме седой главойи плачешь там?» - Но тишь летит навстречу.«Не та ль во тьме прикрыла взор рука,которая повсюду здесь маячит?Не ты ль, Господь? Пусть мысль моя дика,но слишком уж высокий голос плачет».Молчанье. Тишь. - «Не ты ли, Гавриил,подул в трубу, а кто-то громко лает?Но что ж лишь я один глаза открыл,а всадники своих коней седлают.Всё крепко спит. В объятьях крепкой тьмы.А гончие уж мчат с небес толпою.Не ты ли, Гавриил, среди зимырыдаешь тут, один, впотьмах, с трубою?» «Нет, это я, твоя душа, Джон Донн.Здесь я одна скорблю в небесной высио том, что создала своим трудомтяжёлые, как цепи, чувства, мысли.Ты с этим грузом мог вершить полётсреди страстей, среди грехов, и выше.Ты птицей был и видел свой народповсюду, весь, взлетал над скатом крыши.Ты видел все моря, весь дальний край.И Ад ты зрел - в себе, а после - в яви.Ты видел также явно светлый Райв печальнейшей - из всех страстей - оправе.Ты видел: жизнь, она как остров твой.И с Океаном этим ты встречался:со всех сторон лишь тьма, лишь тьма и вой.Ты Бога облетел и вспять помчался.Но этот груз тебя не пустит ввысь,откуда этот мир - лишь сотня башенда ленты рек, и где, при взгляде вниз,сей страшный суд совсем не страшен.И климат там недвижен, в той стране.Откуда все, как сон больной в истоме.Господь оттуда - только свет в окнетуманной ночью в самом дальнем доме.Поля бывают. Их не пашет плуг.Года не пашет. И века не пашет.Одни леса стоят стеной вокруг,а только дождь в траве огромной пляшет.Тот первый дровосек, чей тощий коньвбежит туда, плутая в страхе чащей,на сосну взлезши, вдруг узрит огоньв своей долине, там, вдали лежащей.Всё, всё вдали. А здесь неясный край.Спокойный взгляд скользит по дальним крышам.Здесь так светло. Не слышен псиный лай.И колокольный звон совсем не слышен.И он поймёт, что всё - вдали. К лесамон лошадь повернёт движеньем резким.И тотчас вожжи, сани, ночь, он сами бедный конь - всё станет сном библейским. Ну, вот я плачу, плачу, нет пути.Вернуться суждено мне в эти камни.Нельзя прийти туда мне во плоти.Лишь мёртвой суждено взлететь туда мне.Да, да, одной. Забыв тебя, мой свет,в сырой земле, забыв навек, на мукубесплодного желанья плыть вослед,чтоб сшить своею плотью, сшить разлуку.Но чу! пока я плачем твой ночлегсмущаю здесь, - летит во тьму, не тает,разлуку нашу здесь сшивая, снег,и взад-вперед игла, игла летает.Не я рыдаю - плачешь ты, Джон Донн.Лежишь один, и спит в шкафах посуда,покуда снег летит на спящий дом,покуда снег летит во тьму оттуда». Подобье птиц, он спит в своём гнезде,свой чистый путь и жажду жизни лучшейраз навсегда доверив той звезде,которая сейчас закрыта тучей.Подобье птиц. Душа его чиста,а светский путь, хотя, должно быть, грешен,естественней вороньего гнезданад серою толпой пустых скворешен.Подобье птиц, и он проснётся днём.Сейчас - лежит под покрывалом белым,покуда сшито снегом, сшито сномпространство меж душой и спящим телом.Уснуло всё. Но ждут ещё концадва-три стиха и скалят рот щербато,что светская любовь - лишь долг певца,духовная любовь - лишь плоть аббата.На чьё бы колесо сих вод не лить,оно всё тот же хлеб на свете мелет.Ведь если можно с кем-то жизнь делить,то кто же с нами нашу смерть разделит?Дыра в сей ткани. Всяк, кто хочет, рвёт.Со всех концов. Уйдёт. Вернётся снова.Ещё рывок! И только небосводво мраке иногда берёт иглу портного.Спи, спи, Джон Донн. Усни, себя не мучь.Кафтан дыряв, дыряв. Висит уныло.Того гляди и выглянет из тучЗвезда, что столько лет твой мир хранила.

Khúc bi ca lớn gửi John Donne [1]John Donne ngủ say, xung quanh đều ngủ cả.Giường chiếu, sàn nhà, tường, những bức tranhngủ say móc treo, then cửa, thảm, bàntủ quần áo, nhà ăn, ngọn nến, rèm cửa sổ.Tất cả ngủ say. Cốc chén và chai lọdao thái bánh mì, bát đĩa sứ, pha lêcả ngọn đèn đêm, tủ, kính, đồng hồcả những bậc cầu thang và cánh cửa.Đêm ở khắp nơi: trong mắt, trong góc phòng, trong tủgiữa giấy trắng, trên bàn và cả trong lờitrong củi, trong kìm, trong góc đã tắt rồicái bếp lò, và trong từng đồ vật.Trong áo kamzon[2], trong giày, trong tấtsau lưng ghế, trên giường và cả trong gươngtrên thập ác, trong chậu, trên vải trải giườngtrong chổi quét sân. Tất cả đều ngủ hết.Tất cả ngủ say. Cửa sổ rơi đầy tuyếtMái nhà hàng xóm trắng như vải trải bàn.Cả khu phố trong giấc ngủ mơ màngKhung cửa sổ bị cắt ra như chết.Những vòm cửa, bức tường đều ngủ hếtĐá rải đường, song chắn, những khóm hoaánh sáng không bừng lên, không kẽo kẹt bánh xe…những chiếc bàn con, rào giậu và dây xích.Ngủ say cửa, tay cầm, từng chiếc mócnhững ổ khóa ngủ say cả khóa lẫn chìa.Không còn vang lên tiếng gõ, tiếng thầm thìTất cả ngủ say, chỉ tuyết kêu ken két.Ngủ say những chiếc cân, ngủ say nhà ngụcngủ say sưa cả những chiếc ghế dài.Cả dây xích chó, cả mái hiên ngoài.Mèo ngủ say, những đôi tai dựng ngược.Luân Đôn ngủ say, cả người lẫn chuột.Nước và tuyết, ngủ say những cánh buồmsau những thùng xe tất cả ngủ mơ màngcả chốn xa xăm với bầu trời ngái ngủ.John Donne ngủ say. Và biển cùng anh ngủ.Cát trắng trên bờ cũng ngủ say sưa.Cả hòn đảo chìm đắm trong giấc mơ.Mỗi khu vườn khóa bằng ba ổ khóa.Những con cua, cây tùng, cây phong – ngủ cả.Những ngọn đồi, những dòng suối, những lối mòn.Cáo, chó sói. Cả gấu cũng lên giường.Tuyết rơi đầy trước cửa hang trắng xóa.Chim cũng ngủ. Tiếng hót không còn nữa.Qụa không kêu, họa mi lặng trong đêmkhông tiếng cười. Đồng nước Anh im lìm.Chuột nhận lỗi lầm. Một ngôi sao lấp lóa.Tất cả ngủ say. Tất cả nằm trong mộnhững kẻ chết rồi lặng lẽ ngủ yênkẻ đang sống ngủ say sưa trên giường.Ai cô đơn, ai trong tình ấp ủ.Cả núi rừng, những dòng sông đều ngủ.Ngủ say sưa cả thú dữ và chim.Chỉ tuyết trắng bay liệng từ trời đêm.Nhưng rồi lên những mái đầu sẽ ngủ.Cả những thiên thần cũng say sưa ngủcuộc đời quên trong giấc mộng thánh thầnNgủ say sưa cả Địa ngục, Thiên đàng.Không một ai giờ này ra đi cả.Thượng đế ngủ. Mặt đất giờ xa lạ.Mắt không nhìn và tai chẳng nghe ra.Quỷ sứ ngủ cùng với lòng hận thùtrên những cánh đồng nước Anh trắng xóa.Thiên thần ngủ với kèn. Những người cưỡi ngựa.Cùng ngựa ngủ say trong giấc ngủ tròng trành.Tất cả thiên thần xếp thành một đám đông.Ôm lấy nhau dưới vòm trời của Chúa.John Donne ngủ say. Thơ ca đều ngủ cả.Mạnh yếu chẳng tìm ra, tất cả những vầnnhững hình ảnh, những buồn chán, lỗi lầmcũng như thơ, nằm yên trong từ ngữ.Mỗi câu thơ như người anh em gần gũidù thủ thỉ bên tai, chỉ một chút nhường.Nhưng ai ai cũng rất xa thiên đàngnên nghèo khổ, nỗi buồn đoàn kết lại.Thơ iambơ cũng ngủ say như vậy.Thơ cô-rê giống như kẻ canh chừng.Bên phải, bên trái, ngủ say cả cách nhìn.Và sự vinh quang cũng ngủ say sau đấy.Những tai họa ngủ say. Ngủ say đau đớn.Lầm lỗi ngủ say. Thiện và ác ôm nhau.Lầm lỗi ngủ say. Tuyết rơi trắng một màutrong không gian vặt vãnh tìm vết bẩn.Tất cả ngủ say. Sách ngủ say thành đống.Dòng sông lời thành băng giá lãng quên.Những dòng sông với sự thật của mình.Xiềng xích ngủ. Chỉ khua lên rất khẽ.Tất cả ngủ. Thượng đế, thiên thần, quỷ sứ.Cả bạn bè, đầy tớ, những đứa con.Chỉ tuyết vang lên trong bóng tối con đường.Tiếng vọng trên thế gian không còn nữa. Nhưng. Anh có nghe trong bóng đêm băng giácó ai đó khóc, ai đó thì thầm.Có ai đó phó thác cho mùa đông.Và khóc lên. Trong bóng đêm ai đó.Giọng rất thanh. Mảnh mai như kim nhỏ.Nhưng chỉ không còn… Người ấy cô đơnbơi trong tuyết. Khắp nơi lạnh và sương…Khâu đêm với bình minh… Trên cao đó."Thiên thần chăng? Có ai đang nức nởmong trở về đợi tuyết như mùa hècủa tình yêu? Trong bóng đêm về nhà.Anh kêu trong bóng đêm? Câu trả lời chẳng có."Dàn đồng ca buồn. Có phải thiên thần nơi đónhắc cho ta những giọt lệ ngân vang.Có phải các ngươi từ giã giáo đườngđang mê ngủ. Có phải các ngươi?" – Lặng lẽ."Có phải ngươi, Paven? Giọng của ngươi, đúng thếđã chai sần bởi giọng nói khô khan.Có phải ngươi, mái đầu bạc trong đêmkhóc ở đó?" Nhưng âm thầm gặp gỡ."Có phải bàn tay che mắt nhìn ngóđôi bàn tay khắp nơi thấy lờ mờ?Thượng đế chăng? Dù ý nghĩ vẩn vơNhưng tiếng khóc nghe chừng rất cao cả"."Có phải thiên thần Gabriel thổi giótrong chiếc kèn, ai đó sủa rất tochỉ một mình tôi đôi mắt mở ra.Đang thắng yên cương những người kị sĩ.Tất cả ngủ say. Trong bóng đêm ấp ủ.Từ trời xanh chó chạy cả một đàn.Có phải thần Gabriel giữa mùa đôngvới chiếc kèn một mình đang nức nở?" "Không phải - tôi, John Donne, tôi là hồn anh đó.Tôi một mình buồn thấu tận trời xanhrằng hồn anh bằng lao động của mìnhtạo nên những tình cảm nặng nề và ý nghĩ.Với những thứ này anh bay lên có thểgiữa những đam mê, giữa những lỗi lầm.Anh từng là chim thấy nhân dân mìnhkhi bay trên những mái nhà, mọi ngả.Anh nhìn thấy cả bao la biển cả.Địa ngục kia anh nhìn thấy rõ ràngvà sau đó anh nhìn thấy Thiên đàngtrong khổ đau vì đam mê chối bỏ.Anh nhìn thấy cuộc đời như đảo nhỏ.Và anh từng gặp gỡ với Đại dươngkhắp bốn phía chỉ tiếng rú, bóng đêm.Anh giật-lùi rồi bay quanh Thượng đế.Nhưng hành trang vào trời xanh không thảđể thấy cuộc đời – trăm cái tháp mà thôivà dải băng sông nhìn thấy từ trờingày phán xử không có gì đáng sợ.Và khí hậu chỉ đứng yên một chỗ.Tất cả như một giấc mộng rã rời.Thượng đế là ánh sáng trong cửa sổ mà thôimàn sương đêm trong ngôi nhà xa lạ.Những cánh đồng không có ai cày cả.Không cày tháng năm. Thế kỉ cũng không.Chỉ rừng vây quanh bốn phía như tường.Chỉ mưa rơi tí tách trên hoa cỏ.Người tiều phu đầu tiên với con ngựa nhỏchạy tới nơi rồi lạc lối trong rừngvì sợ hãi đã trèo lên cây thôngtrong thung lũng cháy bừng như ngọn lửa.Tất cả xa xôi. Ở đây nhìn không tỏ.ánh mắt lặng nhìn những mái nhà xa.ở đây sáng không nghe tiếng chó nhàvà tiếng chuông hoàn toàn không nghe rõ.Người tiều phu hiểu rằng xa tất cảnên đã quay ngựa lại, phóng về rừng.Ngay lúc này cả người, ngựa, bóng đêmđã trở thành giấc mơ Kinh Thánh đó. Không có đường. Tôi khóc lên nức nở.Đành quay về với sỏi đá mà thôi.Khi còn sống không thể đến nơi này.Chỉ sau khi chết tôi về nơi đó.ánh sáng của tôi ơi, tôi quên anh nhétrong đất đai quên lãng đến muôn đờivề khổ đau của mong ước tôi bơiđể thân xác, chia ly đem khâu vá.Tôi ngạc nhiên tiếng khóc nơi ngủ trọđang bay vào bóng tối rồi tan ratuyết khâu lại ly biệt của hai tagiật tới-giật lùi, đang bay kim nhỏ.Không phải tôi thổn thức, – mà anh khóc đó.:Một mình anh nằm trong tủ đựng đồmột khi tuyết còn bay vào ngôi nhà ngủ mêmột khi tuyết còn bay vào bóng đêm từ đó". Giống như chim, anh ngủ yên trong tổkhao khát cuộc đời sẽ tốt đẹp hơnđến muôn thuở vào ngôi sao anh tinngôi sao này tia sáng không còn nữa.Giống như chim, tâm hồn anh sạch sẽcon đường vui, đáng lẽ, phải lỗi lầmcái tổ quạ, đáng lẽ, tự nhiên hơntrên bầy xám những tổ chim làm giả.Giống như chim, ban ngày anh tỉnh ngủ.Còn bây giờ nằm dưới tuyết trắng tinhbằng giấc mộng, bằng tuyết trắng khâu lênkhoảng không gian giữa hồn và xác ngủ.Tất cả ngủ yên. Nhưng còn chờ đợi nữahai-ba dòng thơ và những miệng nhe răngnghĩa vụ nhà thơ - tình yêu của người trầncòn tình yêu tâm hồn dành cho cha xứ.Nước không rơi lên bánh xe ai đólà bánh mì nơi trần thế đang vơi.Bởi có thể với ai chia sẻ cuộc đờithì cái chết ai cùng ta chia sẻ?Lỗ trên vải. Ai muốn thì cứ xé.Khắp mọi nơi. Đi. Rồi lại quay vềGiật mạnh nữa! Và chỉ vòm trời kiatrong bóng đêm lấy chiếc kim người thợ.Ngủ yên. John Donne. Ngủ yên, đừng đau khổ.áo thủng caftan[3] buồn bã treo caoTừ mây đen nhìn xuống một ngôi saođã bao năm thơ của anh gìn giữ.Bản dịch của Nguyễn Viết Thắng